یک سال از حادثه هواپیمای مسافربری اوکراینی می‌گذرد اما هنوز وسایل به جا مانده جانباختگان این حادثه به دست خانواده‌های آن‌ها نرسیده است.
حدود یک ماه قبل خانواده برخی از جانباختگان هواپیمای اوکراینی با حضور در دادسرای نظامی در تهران به روند رسیدگی به پرونده شکایت اعتراض کردند. تلاش‌های بازماندگان و اعضای خانواده جانباختگان این رویداد برای برقراری عدالت همچنان ادامه دارد.
۱۸ دی ماه سال گذشته یک هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷ متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین با ۱۶۷ مسافر و ۹ خدمه، ساعاتی پس از حملات موشکی ایران به پایگاه‌های آمریکا در خاک عراق هدف دو موشک سامانه جنگی نیروی هوافضای سپاه پاسداران قرار گرفت و سرنگون شد. مقامات پس از سه روز کتمان حقیقت ماجرا، در نهایت به شلیک موشک به سوی این هواپیما اعتراف کردند و سرنگونی هواپیما را خطای انسانی دانستند.
جزئیات سقوط پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین
واکنش‌ها به سانحه سقوط این هواپیما از دقایق ابتدایی متفاوت بود:
چهارشنبه ۱۸ دی ۱۳۹۸
- مدیرکل روابط عمومی شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) با تأیید خبر سقوط هواپیما علت آن را نقص فنی اعلام کرد.
- در پی انتشار عکس‌های خبری از محل سقوط هواپیما، نخستین گمانه‌زنی‌ها د مورد علت سقوط هواپیمای اوکراینی منتشر شد.
- پس از چند ساعت نخستین ویدئوها از سقوط پرواز ۷۵۲ در شبکه‌های مجازی منتشر شد.
- محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی درباره شایعات برخی رسانه‌های خارجی درباره طبیعی نبودن علت سقوط این هواپیما به ایسنا گفت: شایعاتی مبنی بر تروریستی بودن، انفجار یا تیراندازی به هواپیما به عنوان علت بروز سانحه و سقوط هواپیمای ۷۳۷ اوکراینی درست نیست و نقص فنی دلیل این حادثه بوده است.
پنجشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۸
- انتشار عکسی از یک قطعه موشک در منطقه سقوط هواپیما در توئیتر خبرساز شد.
- حسن رضایی‌فر، رئیس کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی کشوری در گفت‌وگو با فارس درباره انتشار عکسی از یک کلاهک موشک منتسب به محلی در اطراف سایت سانحه بوئینگ ۷۳۷ اظهار کرد: ما رسماً این عکس را رد می‌کنیم، عکس مذکور ابتدا در یکی از سایت‌های خارجی منتشر شد که این عکس را از یک منبع غیرموثق گرفته بودند و رئیس کمیسیون بررسی سانحه این عکس را رد کرده است و اعلام کرده است که این عکس واقعیت ندارد؛ ما اصلاً در محل سایت سانحه، هیچ قطعه‌ای از موشک پیدا نکردیم.
- کاپیتان هوشنگ شهبازی در گفت‌وگو با تسنیم گفت: بنده ۳۵ سال سابقه پرواز دارم، چنانچه به این هواپیما موشک می‌زدند همان بالا در آسمان پخش می‌شد و قطعات آن در زمین کیلومترها از همدیگر فاصله داشتند، عقل سلیم می‌گوید باید منطقی فکر کنیم.
- دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، گفت که «سقوط هواپیمای اوکراینی مشکوک است و ممکن است توسط کسی به اشتباه سرنگون شده باشد».
جمعه بیستم دی ۱۳۹۸
- عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اخبار مربوط به سقوط هواپیما را «فضاسازی مشکوک» خواند و گفت «از نخست‌وزیر کانادا و هر دولتی که اطلاعاتی در این خصوص دارد» می‌خواهیم که اطلاعات را در اختیار ایران قرار دهد.
- علی عابدزاده رئیس سازمان هواپیمایی کشوری گفت: اصلاً طرح موضوع سقوط به دلیل اصابت موشک منطقی نیست، در زمان سقوط بوئینگ، ۹ فروند هواپیما در آن اطراف در حال پرواز داشتیم و مگر می‌شود پدافند هوایی به هواپیمایی شلیک کند که ۸ هزار پا ارتفاع دارد؟ آتش بیش از یک دقیقه در هواپیما بوده است و قبل از سقوط همه شاهدان آتش را دیده‌اند و اگر اصابت موشک بود هواپیما منهدم می‌شد. آمریکایی‌ها و بوئینگ در چند ماه اخیر زیان هنگفتی دیده‌اند و هم‌اکنون اگر ببینند این سقوط به علت نقص فنی بوده است قطعاً به شدت سهام بوئینگ نزول می‌کند و از این روی این شایعات را مطرح می‌کنند.
شنبه ۲۱ دی ماه ۱۳۹۸
پس از سه روز بررسی، علت سقوط هواپیما اعلام شد؛ علت این سانحه تلخ نه نقص فنی و نه حتی خطای خلبان بلکه شلیک اشتباه ناشی از خطای انسانی بود.
- ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد: بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیر عمد، هواپیمای مسافربری اوکراینی مورد اصابت قرار گرفته که متأسفانه موجب به شهادت رسیدن جمعی از هموطنان عزیز و جان باختن تعدادی از اتباع خارجی شد.
سه شنبه ۲۴ دی ۱۳۹۸
- سخنگوی قوه قضائیه ایران اعلام کرد: درباره سقوط هواپیمای اوکراینی افرادی بازداشت شدند ولی هویت آن‌ها اعلام نشد.
- ویدئوی تازه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و بر پایه آن گفته شد دو موشک به هواپیمای اوکراینی شلیک شده است.
۹ تیر ۱۳۹۹
دادستان نظامی استان تهران: سامانه سیاری که موشک شلیک کرده پس از راه اندازی مجدد به دلیل شرایط میدانی، شمال واقعی را دقیق تعیین نمی‌کند و همین اشتباه فاحش موجب می‌شود که سمت اهداف شناسایی شده توسط سامانه با اختلافی حدود ۱۰۵ درجه توسط اپراتور مشاهده شود و این خطا، مبنای یک سلسله اشتباهات دیگر قرار می‌گیرد و در نتیجه سامانه پدافندی دچار اشتباه می‌شود.
این خطای انسانی در تنظیم مختصات موجب می‌شود، اپراتور سامانه پدافند هوایی، هواپیما را به عنوان هدفی که از ناحیه شمال غربی در حال نزدیک شدن به تهران است در رادار خود مشاهده کند کاربر سامانه پدافندی، مشخصات هدف شناسایی شده را به مرکز هماهنگی مربوط اعلام می‌کند، ولی پاسخی دریافت نمی‌کند و اطلاعات ثبت شده نشان می‌دهد که پیام سامانه دفاعی با مرکز هماهنگی مبادله نشده و قبل از مبادله پیام و دریافت پاسخ، متأسفانه کاربر اقدام به شلیک کرده در حالی‌که این قطع ارتباط تنها در حد چند ثانیه بود.
۲ شهریور ۱۳۹۹
کاپیتان تورج دهقانی زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری: همزمان با انفجار فیوز مجاورتی موشک اول، ضبط اطلاعات در ساعت ۶.۱۴.۵۳ ثانیه متوقف شده است، تاکنون تمام متغیرها نشان می‌دهد که هواپیما در شرایط پروازی نرمال و در پروفایل پروازی پیش بینی شده قرار داشته است.
CVR (جعبه سیاه داخل کابین خلبان) تا ۱۹ ثانیه بعد از انفجار موشک مکالمات داخل کابین خلبان را ضبط کرده، در این کابین سه خلبان حضور داشتند که متوجه شرایط غیرعادی می‌شوند ولی تا آخرین لحظه مشغول هدایت هواپیما بودند، در این لحظه هواپیما دچار مشکل الکتریکی می‌شود و برق کمکی هواپیما روشن می‌شود، هر دو موتور در ثانیه‌های پس از انفجار روشن بوده است. در این لحظه هیچ صدایی از کابین مسافران شنیده نمی‌شود، ضبط صدا پس از ۱۹ ثانیه متوقف می‌شود. ۲۵ ثانیه بعد از انفجار نخست موشک دوم می‌رسد، تحلیلی از آثار موشک دوم در جعبه سیاه وجود ندارد.
چهارشنبه ۱۷ دی ۱۳۹۹
- سازمان هواپیمایی کشوری: ضمن عرض تسلیت مجدد و همدردی با خانواده‌های گرامی مسافران پرواز شماره ۷۵۲ شرکت هواپیمایی اوکراین به اطلاع می‌رساند گروه بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشوری، پیش‌نویس گزارش نهایی سانحه را تهیه و برای دریافت نظرات به کشورهای مربوطه ارسال کرد.
- محمد جواد ظریف: با قلب‌های داغدار یاد و خاطره قربانیان هواپیمای اوکراینی را گرامی می‌داریم. هیچ چیز نمی‌تواند جای خالی عزیزان از دست رفته را پر کند. تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم، پرداخت غرامت مطابق با هنجارهای رایج بین‌المللی و بازخواست مسؤولان این حادثه است. عدالت برقرار خواهد شد.
- سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای با تاکید بر اینکه حادثه تلخ سقوط هواپیمای اوکراینی، در پی اقدامات تروریستی آمریکا در منطقه به وقوع پیوست نوشت: انتقام سخت از آنان نیز دستور کار پاسداران انقلاب و مجاهدان مؤمن امت اسلامی خواهد بود. / ایرنا
- دادستان نظامی استان تهران: مطابق دستورالعمل‌ها، سامانه پدافندی به دلیل آنکه از نظر دستور آتش، در شرایط آتش محدود قرار داشت، به هیچ وجه بدون دستور شبکه پدافندی و پست فرماندهی مربوط، مجاز به شلیک نبوده و با توجه به دستورالعمل‌ها و محدودیت‌های سامانه در تشخیص نوع اهداف و دوست از دشمن، شناسایی اهداف متخاصم و دستور شلیک تنها برعهده شبکه پدافندی بوده است. / باشگاه خبرنگاران جوان
خطای انسانی
حسن روحانی در بیانیه‌ای در اینباره نوشت: «ساعاتی قبل از نتیجه تیم تحقیقاتی ستاد کل نیروهای مسلح مربوط به سانحه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی مطلع شدم. در فضای تهدید و ارعاب رژیم متجاوز آمریکا علیه ملت ایران پس از شهادت سردار قاسم سلیمانی و به منظور دفاع در برابر حملات احتمالی ارتش آمریکا، نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در آماده باش صددرصد قرار داشتند که متأسفانه خطای انسانی و شلیک اشتباه، به یک فاجعه بزرگ منجر شد و دهها انسان بی‌گناه قربانی شدند. جمهوری اسلامی ایران از این اشتباه فاجعه بار بسیار متأسف است.»
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، در توئیتی «خطای انسانی در لحظات بحرانی ناشی از ماجراجویی آمریکا» را دلیل سقوط این هواپیما دانست و اظهار تاسف و همدردی خویش را اعلام کرد.
نمایندگان مجلس دهم نیز با صدور بیانیه‌ای سقوط هواپیمای اوکراینی را «اشتباه یک عضو خانواده نامیدند» و اعلام کردند اجازه نمی‌دهند، دشمن از این موضوع سوء استفاده کند. پیگیری جدی علل حادثه نیز درخواست علی لاریجانی رئیس وقت مجلس بود.
عذرخواهی فرمانده
بلافاصله پس از بیانیه ستادکل نیروهای مسلح امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران، همه مسئولیت این سانحه را بر عهده گرفت و گفت: «موقعی که اطمینان پیدا کردم این اتفاق افتاده واقعاً برای خودم آرزوی مرگ می‌کردم».
حاجی‌زاده توضیح داد به دلیل تهدید آمریکا مبنی بر هدف قرار دادن 52 مرکز فرهنگی ایران، «همه یگان‌های آفندی و پدافندی در آماده باش صددرصد» بوده‌اند و به دلیل اعلام وضعیت جنگی اپراتور سامانه پدافند هوایی «هواپیما را موشک کروز تشخیص می‌دهد.»
سرلشکر سلامی فرمانده کل سپاه هم در مقابل نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی قرار گرفت و در مورد جزئیات این حادثه گفت: «خدای بزرگ را به شهادت می‌گیرم که دوست داشتم داخل هواپیمای اوکراینی بودم و می‌مردم ولی شاهد این ماجرای غم‌انگیز نمی‌بودم.»
رهبر انقلاب: ستاد کل پیگیری کند/ چنین سانحه‌ای تکرار نشود
اما رهبر انقلاب در پی نتایج تحقیقات ستاد کل نیروهای مسلح درباره سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی، در پیامی با ابراز همدردی عمیق و مجدد با خانواده‌های داغدار، ستاد کل نیروهای مسلح را مأمور پیگیری کوتاهی‌ها یا تقصیرهای احتمالی در این حادثه و مراقبت برای عدم امکان تکرار چنین سانحه‌ای کردند.
رهبر انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه فرمودند: «حادثه سقوط هواپیما، حادثه تلخی بود، دل ما را به معنای حقیقی کلمه سوزاند، از دست دادن جوان‌های عزیز مردم خوبمان و کسانی که از کشورهای دیگر اینجا بودند، حادثه بسیار تلخی بود.»
پیگیری‌های قضایی
۲۴ دی‌ماه 98 بود که غلامحسین اسماعیلی سخنگوی قوه قضائیه در نشست خبری خود در پاسخ به سوالی درباره پرونده هواپیمای اوکراین و تحقیق از مقامات نظامی در این پرونده گفت: تا امروز از تعدادی از افرادی که در این حوزه بودند تحقیقات مفصلی انجام شده و هر روز تا حوالی ساعت ۱۱ شب تیم‌های سازمان قضایی نیروهای مسلح مشغول تحقیقات و بازجویی و دریافت اسناد و مدارک هستند.
اسماعیلی درباره استیفای حقوق مادی و معنوی جانباختگان و خانواده‌های آنان گفت که«پیگیر و مطالبه‌گر استیفای حقوق خانواده‌ها هستیم و محور دوم کشف حقیقت است؛ تاکنون نظراتی ابراز شده اما باید همه ابعاد بررسی شود و به حقیقت ماجرا برسیم و محور سوم، اجرای عدالت است. در این موضوع، هم تأثیر سبب و هم تاثیر مباشر را بررسی می‌کنیم تا مشخص شود مسئولیت سبب و مباشر چقدر بوده است.»
همچنین «غلامعباس ترکی» دادستان نظامی استان تهران ۹ تیر ۱۳۹۹ با اشاره به آغاز تحقیق از متهمان به محض ارسال پرونده به دادسرای نظامی گفت: «در همان شب ۲۱ دی تعدادی از افرادی که در سامانه شلیک کننده و بخش‌های بالادستی آن حضور داشتند به عنوان متهم احضار شدند و تحقیقات مبسوطی در همان شب انجام و یکی از متهمان بازداشت شد.
وی افزود: در فرآیند تحقیقات، ۵ نفر دیگر به عنوان متهم تحت تعقیب قرار گرفتند که با قرار قانونی بازداشت شدند و در ادامه ۳ نفر از متهمان پس از انجام تحقیقات مقتضی با تودیع وثیقه آزاد شدند در حال حاضر ۳ نفر در بازداشت به سر می‌برند.
همچنین آذرماه امسال بود که رئیس بنیاد شهید اعلام کرد که با موافقت خانواده‌ها و بازماندگان ۱۲۷ مسافر هواپیمای اوکراینی سرنگون شده، این افراد زیر پوشش بنیاد شهید قرار گرفتند. همچنین اعلام شد، 150 هزار دلار به ازای هر جانباخته به خانواده‌های آن غرامت داده خواهد شد.
پذیرش خطا در عین اصلاح زمینه خطا
«سهل‌انگاری مدیریتی» و «اشتباهات در تصمیم گیری» و «خطاهای سهوی» و «نفوذهای حاکمیتی» طی 4 دهه گذشته مهمترین عامل در شکل‌گیری این حوادث تلخ و دردناک بوده است. با این حال چنین اشتباهاتی در این ابعاد در مقایسه با همه کشورها و دولت‌ها نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی با همه دشمنی‌ها، فضاسازی‌های سنگین رسانه‌های خارجی در اطراف حادثه و ناکارآمدی داخلی، عملکردی قابل دفاع داشته است.
اخلاق، شرع و قانون باعث شده است طی همه این سالها حاکمیت در مواجهه با خطاهای مدیریتی، اولا صادقانه رفتار کند و بعد هم با قاطعیت نسبت به قصور و تقصیرها برخورد داشته باشد.
امروز نقشه ضدانقلاب تعمیم حداکثری و ناروا از خطاهای مصداقی به نهادها و ساختارهای حکومتی است و این طراحی پیچیده، تنها با درک دقیق از مرور حوادث و هوشیاری نسبت به پروژه فریب دشمن می‌تواند خنثی شود.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جنایتکار آمریکا که چند روز قبل از این حوادث، قهرمان ملی مردم ایران را ترور کرده بود در پیامی به زبان فارسی در توییتر نوشت: مردم شجاع و رنج‌کشیده ایران؛ من از ابتدای دوره ریاست‌جمهوریم با شما ایستاده‌ام و دولت من همچنان با شما خواهد ایستاد. ما اعتراضات شما را از نزدیک دنبال می‌کنیم. شجاعت شما الهام‌بخش است.
دیوان بین‌المللی لاهه در پرونده هواپیمای اوکراینی
سخنگوی قوه قضائیه در مورد آخرین اخبار و جزئیات پرونده سانحه هواپیمای اوکراینی تصریح کرد: درباره جانباختگان این حادثه اقدام اولیه برای پرداخت این خسارت انجام شده و آنچه متوجه ماست، رسیدگی قضائی منجر به وقوع این سانحه است.
غلامحسین اسماعیلی ادامه داد: بلافاصله پرونده قضائی تشکیل و تحقیق مفصل و کارگروه‌های متعدد برگزار شد و چون نیازمند بازخوانی جعبه سیاه هواپیما بودیم، این جعبه سیاه خارج از ایران با حضور نماینده جمهوری اسلامی ایران بررسی و نتیجه آن در اختیار بازپرس پرونده قرار گرفت.
به دلیل اینکه بسیاری از مسافران این پرواز ایرانیانِ مقیم کانادایی بودند که به عنوان دانشجو یا محقق دانشگاه‌های کانادا برای تعطیلات زمستانی به ایران سفر کرده بودند، نخست‌وزیر کانادا در اقدامی غیر متعارف نسبت به این حادثه واکنش نشان داد.
هر چند مسئولان ایرانی در پاسخ به واکنش‌های مذکور بر پیگیری حقوقی پرونده هواپیمای اوکراینی تأکید کردند اما مقامات کانادایی دست از اقدامات پروپاگاندایی خود برنداشتند و وزیر امور خارجه این کشور نیز طی اظهار نظراتی اعلام کرد کانادا قصد دارد در خصوص هواپیمای اوکراینی نزد دادگاه لاهه طرح دعوی کند.
عطف به اینکه اکثر مسافران پرواز شماره ۷۵۲ تابعیت ایرانی داشتند و از طرفی طبق گفته رییس سازمان هواپیمایی کشور مسئولیت رسیدگی به سانحه سقوط هواپیمای اوکراینی برعهده ایران است، این پرسش مطرح می‌شود که ادعای وزیر امور خارجه کانادا تا چه اندازه با موازین حقوق بین‌الملل منطبق است؟
یک حقوقدان: به اجبار نمی‌توانیم کشوری را مجبور به حضور در دادگاه لاهه کنیم
در پاسخ به این پرسش سیاوش کشاورزی‌نژاد گفت: حادثه هواپیمایی اوکراینی را باید از دو بُعد ملی و بین‌المللی مورد بررسی قرار داد. طبق قوانین سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی «ایکائو»، تحقیقات درباره سانحه هوایی توسط کشوری صورت می‌گیرد که حادثه در قلمرو آن کشور رخ داده است. البته کشورهایی که ذی‌نفع هستند به عنوان کشور محل ثبت هواپیما و یا کشورهایی که منافع ویژه‌ای دارند، می‌توانند در تحقیق شرکت کنند.
او افزود: وقتی که پرونده به محاکم ملی فرستاده می‌شود، قطعاً با خاطیان برخورد صورت می‌گیرد. البته باید بدانیم که غرامت باید بر اساس استانداردهای بین‌المللی پرداخت شود.
این حقوقدان در رابطه با شرایط طرح دعوی در دادگاه لاهه تصریح کرد: در این باره، باید به این نکته توجه کرد که طرح دعوی در دادگاه لاهه با طرح دعوی در دادگاه‌های داخلی تفاوت دارد. در صورتی امکان طرح دعوی به دادگاه‌های بین‌المللی وجود دارد که طرفین اختلاف به این دادرسی بین‌المللی رضایت دهند.به عبارت دیگر به اجبار نمی‌توانیم کشوری را مجبور به حضور در دادگاه بین‌المللی کنیم.
با توجه به اینکه بنا به اظهارات مسئولان نظامی حادثه هواپیمای اوکراینی ناشی از قصور داخلی بوده، اما ایران با پیگیری حقوقی جدی این پرونده در راستای شناسایی مقصران اصلی و پرداخت غرامت به خانواده جانباختگان نشان داده که برای جبران این کوتاهی عزم خود را جزم کرده است و اظهارنظر بی‌پایه و اساس دولت‌هایی مثل کانادا در رابطه با این پرونده با هدف متشنج کردن فضا و ایجاد هجمه بین‌المللی علیه ایران، صورت می‌گیرد.
منبع : با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت فراز / سایت جام جم / خبرگزاری آنا / خبرگزاری فارس / سایت ایمنا
دیدگاه خود را بنویسید